Donderdag 12 oktober
Caïro, excursie Memphis, Sakkara en Gizeh – vlucht naar Aswan
Om halfzeven staan we op, pakken de koffers in en zetten deze op de gang. Hotelpersoneel brengt ze straks naar de bus. Eerst ontbijt, nou dat ziet er prima uit.U ziet, ik ontbijt ‘spartaans’, alles wat ik niet ken laat ik staan. En alles waar ik mogelijk maag-/darmstoornissen van zou kunnen krijgen laat ik ook staan.Tegen achten verzamelen we in de receptie, de bus staat er al. Onze groep is 12 personen sterk, dus zo’n klein busje volstaat.Ik check mijn GPS, de kaart van Egypte werkt, daar ben ik wel blij mee. Verdwalen zal ik hier niet. Google maps is natuurlijk ook een optie, maar internet heb ik uitgezet, ik ben bang (buiten de EU!), dat het gebruik daarvan in de papieren gaat lopen. Sowieso werkte wifi in het hotel, maar tamelijk traag. Ik las gisteravond dat de KLM niet vliegt op Tel Aviv i.v.m. de oorlog in Gaza. Ze vinden het te gevaarlijk en dat ben ik met de KLM eens.
Wel is er een Hercules van de Luchtmacht geweest die 200 Nederlanders naar Eindhoven heeft vervoerd. Vandaag vliegen ze nog een keer.
Vandaag maken we een dagexcursie vanuit Caïro naar Memphis, Sakkara en Gizeh.
Om 08.07 uur rijden we, mooi op tijd. in de bus wissel ik bij Hassan €100,- zo te horen is dat voorlopig genoeg. Ik krijg er 3.300 Egyptische ponden (EGP) voor. De afgelopen anderhalf jaar heeft het Egyptisch pond de helft van zijn waarde verloren!
Om 09.00 uur bereiken we het Mit Rahina Museum. De entree is EGP 100 p/p, maar ze willen geen geld, je moet de creditkaart trekken.Eerlijk gezegd, deze kaart fotografeerde ik elders, maar ik plaats hem hier.Het Mit Rahina Museum is feitelijk de enige herinnering aan de stad Memphis, de eerste hoofdstad van het land gedurende het grootste deel van de faraonische periode.
Ze lag ten zuiden van de delta van de Nijl, op de westelijke oever van de Nijl. De stad werd gesticht rond 3100 voor onze jaartelling en werd rond 641 voor onze jaartelling verlaten, na de stichting van Luxor en daarna Alexandrië.
Menes is de mythische stichter van Memphis en bouwer van de Grote tempel van Ptah. De god Ptah was vanaf het Oude Rijk de belangrijkste god van Memphis, zijn vrouw heette Sekhmet en zijn zoon heette Nefertem.
Aan de god Ptah werd toegeschreven dat hij degene was die de goden het leven had geschonken, dat wil zeggen, de scheppergod van alles. Ptah werd ook geacht het vermogen te hebben om zijn volgelingen te horen in hun gebeden, om deze reden wordt hij grafisch afgebeeld met grote oren.
De Grote Tempel van Ptah en de overige bebouwing is teloor gegaan omdat gebruik werd gemaakt van in de zon gedroogde ‘stenen’ van klei.
Om te beginnen het enorme beeld van Ramses II, liggend tentoongesteld in een gebouwtje. Waarschijnlijk heeft dit beeld toentertijd voor de tempel van Ptah gestaan.Buiten is ook een en ander te zien. Helaas staat er niet overal een ‘leesbaar’ informatiebordje bij. Links uiteraard de kramen waar van alles en nog wat te koop is.Informatie over de kolommen.Drie goden in hun cartouche. Het zogeheten Ankh-teken is in oude afbeeldingen vaak te zien in handen van goden (en farao’s), het met goddelijke en koninklijke macht verbonden symbool van het leven. Maar ook dat de bezitter van het Ankh-teken de macht over leven én dood in handen had.
Ook wordt wel gesproken van het ‘levenskruis’ of ‘levensteken’. Het symbool was gedurende de hele Egyptische oudheid dominant en is zelfs terug te vinden in de iconografie van de koptische kerk. Eind twintigste eeuw raakte het Ankh-teken bekend bij een groot westers publiek dankzij de gothic-wereld en de alternatieve scene.
Volgens onze gids stelt het Ankh-teken Egypte voor. Het ovaal is Beneden Egypte (de delta), daaronder links Sakkara, rechts daarvan Heliopolis (Memphis?) en daaronder de Nijl. Zou dit de oorspronkelijke betekenis zijn van het ‘levensteken’?Helaas is er geen leesbaar informatiebord aanwezig.De triade van Memphis bestaat uit de oppergod Ptah, zijn vrouw Sekhmet en zijn zoon Nefertem. De oudste triade is natuurlijk Osiris met zijn vrouw Isis en zijn zoon Horus.
Maar die kom ik later wel tegen.De zogenaamde Alabaster Sphinx werd ontdekt in 1912 en is een monument voor een onbekende farao van de 18e dynastie. Vaak toegeschreven aan Hatshepsut, Amenhotep II of zelfs Amenhotep III. Bekend als de albasten sfinx: de sfinx is eigenlijk gemaakt van calciet.Een triade zonder informatief bordje.Waar deze bewerkte ‘keien’ voor gediend hebben is mij niet duidelijk.Onze Egyptische gids Hassan. Tja, zijn Nederlands…Het terrein wordt afgesloten met dit massieve beeld van Ramses II in kalksteen. Het beeld is ruim 10 meter hoog.We stappen weer in de bus en rijden in een kwartiertje naar het gravencomplex van Sakkara waar de piramide van Djoser en de graven van edelen zijn te bezichtigen.
Het is kwart over tien en hier is de ingang van de Archeologische Site Saqqara (de schrijfwijze varieert). We moeten EGP300,- p/p aftikken met onze creditcard.U ziet, we zijn niet de enige bezoekers.Nou, dat is hem dan, de piramide van Djoser. De reisorganisatie ‘Djoser’ heeft aan deze farao zijn naam ontleend.Tijdens het bewind van koning Djoser van de 3e dynastie, rond 2650 voor onze jaartelling, onderging de koninklijke begraafplaats een fundamentele verandering. Tegen die tijd was de macht van de farao absoluut geworden, en elke Egyptenaar, van nomarch (provinciale gouverneur) tot slaaf, was aan hem onderworpen. Als om uitdrukking te geven aan zijn verheven status, gaf farao Djoser opdracht te Saqqara ’s werelds eerste grote stenen bouwwerk op te richten, een bouwsel dat tot in de eeuwigheid ten hemel zou reiken.
Hout was schaars in Egypte, maar steen was er in overvloed. In het gebied rond Aswan, zo’n 700 kilometer ten zuiden van Sakkara, werd graniet, basalt en kwarts gewonnen; de heuvels van Toera, gelegen op de oostelijke oever ter hoogte van Saqqara, leverden fijne, witte kalksteen. Boeren werden massaal ingelijfd (gedurende de periode dat hun akkers onder water stonden) om voor de koning te werken in de steengroeven en bij het transporteren van de enorme blokken steen, iets wat zowel over land gebeurde – met rollers of sleden – als per boot over de Nijl. Bij de bouw van zijn grafmonument kon Djoser gebruik maken van de diensten van een bijzonder veelzijdig genie: lmhotep. Deze lmhotep was niet alleen hogepriester van een steeds belangrijker wordende zonnecultus waarvan de tempels zich te Heliopolis bevonden, maar tevens vizier en arts van Djoser, en daarnaast een begenadigd beeldhouwer.
De graftombe die lmhotep voor Djoser ontwierp, was gebaseerd op de grondvorm van de mastaba, maar werd letterlijk op een hoger plan gezet. Met honderdduizenden blokken kalksteen liet lmhotep zes terugwijkende mastaba’s op elkaar bouwen; het resultaat was een zogenaamde trappiramide, een term die ook wijst op de spirituele functie van het gebouw, zoals moge blijken uit een gewijde tekst: ‘Een trap naar de hemel is voor hem (de farao) gebouwd, zodat hij daarover ten hemel kan stijgen’. Djosers grafmonument verheft zich tot een hoogte van 60 meter, terwijl de piramide aan de basis 124 bij 104 meter meet. Vanuit het grondvlak van de piramide voerde een brede schacht naar de onderaardse grafkamer die was omgeven door galerijen die waren volgestouwd met meer dan 40.000 stenen kruiken vol offergaven.
De piramide van Djoser vormde het middelpunt van een complex van grafmonumenten, tempels en binnenhoven; in een van deze hoven bevond zich een verhoogd platform, van waaraf de geest van de overleden farao kon deelnemen aan het sed-feest, een ritueel van de koninklijke herrijzenis. Het gehele complex werd omgeven door een massief stenen muur, die 10 meter hoog was en een lengte had van ongeveer anderhalve kilometer. Wellicht om indringers te misleiden, bevonden er zich in de muur 13 valse ingangen, maar er was slechts één echte toegangspoort tot het complex.
Via een colonnade betreden we het complex. Ongelooflijk!De piramide van Djoser is niet te bezoeken, want deze is niet veilig genoeg. Momenteel wordt er wel onderzoek gedaan. De jongeman die hier met iets onduidelijks bezig is gaat op mijn verzoek even aan de kant, maar laat wel zijn waterflesje en twaalfuurtje staan.We lopen om de piramide van Djoser heen. Het blijft indrukwekkend!Als ik het goed heb zijn dit de restanten van het Sed festival complex.We lopen verder naar de piramide van Unas.We moeten ons wel aan de regeltjes houden.De piramide van Unas heette in de oudheid ‘Volmaakt zijn de verblijven van Unas’ en ze had een oorspronkelijke hoogte van 43 meter en de zijden waren 57,5 meter lang.
De piramide is vrij zwaar beschadigd en enkel de kalkstenen bekleding aan de zuidkant is bewaard gebleven.De ingang van de piramide ligt zoals gewoonlijk in het noorden en via twee gangen komen wij in het onderaardse complex.Nou, het gaat vrij steil naar beneden, het is erg warm, benauwd en het plafond is laag.De piramide van Unas is de eerste piramide waarin inscripties voorkomen. Deze piramide-teksten moeten verticaal gelezen worden. De teksten waren bedoeld om de ziel van de farao te begeleiden tijdens zijn reis door de Onderwereld en de Zonnegod Ra te vergezellen in de Zonneboot tot in de eeuwigheid om samen met Ra de hemelse wateren te bevaren.In de grafkamer staat de sarcofaag die uitgehakt werd uit een blok zwarte zandsteen. Binnenin lagen enkele menselijke resten, maar het is niet zeker of het om farao Unas gaat. Let op de sterren aan het plafond.Omhoog, aan het eind van de ‘tunnel’ is er licht.Even uitpuffen (voor zover mogelijk), stevige schoenen met dikke zolen, een zonnebril, een hoed, een parasol en water is belangrijk.Ai, Hassan vertelde dat hier een x-aantal gesneuvelde militairen zijn ‘begraven’. Ik weet niet meer welke veldslag dit betrof.Tijdens het Oude Rijk bouwden ook hooggeplaatste ambtenaren in deze omgeving hun graf. Rond de koningspiramides ontstonden zo begraafplaatsen van mastaba’s: rechthoekige grafheuvels met offerkapellen die rijk versierd zijn met beschilderde reliëfs. Een aantal van deze tombes zijn opengesteld voor publiek. Wij gaan eerst kijken in de tombe van Seshseshet Idut, prinses en dochter van farao Teti.Tja, overal van die kraampjes, maar gelukkig vallen de uitbaters ons niet lastig.De mastaba van Mereruka is de grootste mastaba in Saqqara en de laatste rustplaats van deze belangrijke vizier onder het bewind van farao Teti uit de 6e dynastie. Deze mastaba staat bekend om zijn goed bewaarde reliëfs die scènes uit het oude Egyptische dagelijks leven uitbeelden. Deze mastaba ligt tegenover de piramide van Teti. Deze mastaba telt maar liefst 33 verschillende kamers.
Nou, daar gaan we weer.Ook deze vizier ligt vanuit zijn laatste rustplaats naar de sterrenhemel te kijken.Tja, die goed bewaarde reliëfs heb ik niet waargenomen. Of lag dat aan mij?
De mastaba van farao Teti hebben we zeker niet bezocht, ik heb er in elk geval geen foto’s van.Op naar de mastaba van Kagemni.
Onder farao Teti uit de 6e dynastie werd hij gepromoveerd tot vizier en hoogste rechter van het land. Als vizier en uitverkorene van de farao kreeg hij toestemming voor het bouwen van een graf op de begraafplaats vlakbij de piramide van farao Teti. Kagemni was gehuwd met Nebty-Noeb-Chet, ofwel Sesjesjet, een dochter van farao Teti. Acht vertrekken zijn in schitterend hoogreliëf gedecoreerd. Daarnaast zijn er vijf ongedecoreerde opslagruimten. Veel decoraties laten offerprocessies, het werken op het land en de veeteelt zien.
De visserijscènes behoren tot de mooiste taferelen in het graf.Daarna bezoeken we de mastaba van Nikauisesi. Ik heb er maar drie foto’s gemaakt, ik vond het eigenlijk wel genoeg.Ok, ’t is mooi geweest. Zijn ze hier bezig met opgravingen? Die man op een kameel is zeker een politieagent. Ik voel me best wel veilig hier.Op naar de bus, het loopt alweer tegen enen.We rijden in een kwartiertje naar een restaurant. Hier heeft Hassan een lunch geregeld. Nou, ze hebben hun best gedaan op de ingang.Twee dames die – denk ik – broodjes aan het smeren zijn.Dit moet het Klein Orkest zijn. Ze maken een ongelooflijke herrie.Kunnen we na de lunch nog een baantje trekken?Dat ziet er toch goed uit! Even later wordt er een enorme hoeveelheid geroosterde kip enz. op tafel gezet. Ik ga mij goed te buiten, dat spreekt.Dat fruit laat ik voor wat het is.Het blijkt dat deze man ijs aan het fabriceren is. Daar waag ik mij niet aan.Een muur is opgesierd met een voorstelling van het ‘Dodengericht’. Daar heb ik het al over gehad.We betalen voor de lunch EGP350,- p/p, dus ruim tien Euro. Voor een cola + een klein flesje water betaal ik EGP90,- en ook de Jus d’orange doet EGP90,- Dat valt dus alleszins mee.
Even na tweeën stappen we weer in de bus en rijden naar de piramides van Gizeh, zo’n 30 kilometer ten noorden van Memphis. Het is erg druk bij de ticketverkoop, Hassan heeft het niet in de hand. Sowieso moet ik EGP360,- p/p aftikken met de creditkaart.Ook moeten wij mét de koffers – die moeten dus uit de bus – door de security. Tjonge, jonge, wat een gedoe!
Maar… daar staan ze dan! Ongelooflijk, wat een stapel stenen! Links de piramide van Choefoe (een farao van de 4e dynastie die bekend zou worden onder zijn Griekse naam Cheops), en rechts de piramide van zijn zoon Chefren te herkennen aan een restje gepolijst kalksteen op de top. De piramide van Mykerinos (de kleinzoon van Cheops) is vanaf hier niet te zien.Tot de bouw van de ‘Grote Piramide’, werd opdracht gegeven door farao Choefoe rond het jaar 2575 voor onze jaartelling. De uitvoering van het gigantische project zou bijna de gehele 23 jaar van diens regeringsperiode vergen. Gemiddeld hebben 20.000 arbeiders dagelijks aan het grafmonument gewerkt.
De bouw gebeurde met zeer grote precisie. Het grondvlak vormt een bijna perfect vierkant; de 230 meter lange zijden verschillen minder dan 20 centimeter van elkaar; de zijkanten, die omhoog lopen onder een hoek van 51 graden ontmoeten elkaar op een hoogte van bijna 150 meter. In de gehele constructie werden ongeveer 2.300.000 kalksteenblokken verwerkt, die een gemiddeld gewicht van 1,5 ton hebben, terwijl een aantal blokken niet minder dan 15 ton weegt. Het totaalgewicht wordt geschat op 6,5 miljoen ton!
De grote blokken die de zijkanten afdekten, werden zo nauwkeurig op hun plaats gezet dat er tussen de stenen geen ruimte was voor het lemmet van een mes. Het uiteindelijke resultaat was een bouwwerk vergeleken waarbij de bouwsels van latere, technologisch meer geavanceerde beschavingen in het niet vielen; zo heeft men berekend dat de piramide ruim plaats biedt aan de kathedralen van Florence en Milaan, samen met de Sint Pieter en de Londense St. Paul.
Het inwendige van de piramide bestaat uit een labyrint van kamers en gangen.
De grafkamer van het eerste bouwstadium bevindt zich onder de grond, waarschijnlijk met de bedoeling Choefoe daar bij te zetten indien hij zou overlijden voordat de piramide zou zijn voltooid. Naarmate het werk vorderde, werden er in het inwendige van de piramide nog twee grafkamers aangebracht. De tweede en grootste van deze, de zogenaamde Koningskamer, was waarschijnlijk de uiteindelijke grafkamer, daar men er een grote granieten sarcofaag in heeft aangetroffen. Deze sarcofaag was zo breed dat men er de grafkamer omheen heeft moeten bouwen. Na Choefoe’s dood werd het graf door middel van valdeuren hermetisch afgesloten, maar desondanks zijn rovers er later in geslaagd tot in de grafkamer door te dringen, want van de koning en zijn schatten is nooit een spoor teruggevonden.
We gaan een stukje dichterbij kijken. Daarboven is de ingang, sowieso moet daar apart voor betaald worden, maar volgens Hassan is het niet de moeite waard. Het betekent lang wachten, je moet door een nauwe gang naar beneden en dan weer omhoog. Veel te zien is er niet.Nog wat dichterbij is te zien hoe nauw de stenen aansluiten.Kijk, hier kun je ezeltje, pardon, kameel rijden. Dat heb ik in Marokko gedaan en van zijn leven klim ik niet meer op een kameel.Het gaat niet om de kameel, maar om de buitenwijken van Caïro die steeds verder oprukken naar de piramides.Er zijn veel meer piramides gebouwd dan de beroemde ‘drie’. Hier ligt de piramide van Hetepheres I en de piramide van de Koningin.Op de achtergrond de zuidkant van de piramide van Cheops.De piramide van Chefren.Hebben deze kamelen hun dagtaak erop zitten of zijn er niet genoeg liefhebbers?En dit zijn ze alledrie!Op de achtergrond een karavaan toeristen.We stappen weer in de bus en rijden het plateau af naar beneden. Daar zien we de sfinx al.Uiteraard ontkomen we er niet aan om langs deze kramen te lopen.Vlak naast de Grote Piramide liet ook Choefoe’s zoon, Chefren, een grote piramide oprichten, waarnaast de peinzende figuur van de Grote Sfinx ligt. Het majestueuze beeld, dat 57 meter lang en 20 meter hoog is, heeft het lichaam van een leeuw en het hoofd van een mens, en stelt vermoedelijk Chefren zelf voor. De sfinx, een mythologisch dier dat werd vereerd als bewaker van heilige plaatsen, werd gehouwen uit een door Choloe’s steenhouwers niet gebruikte rotsformatie.Zowel wat betreft de inzet van mensen als van materieel moeten de kosten van de bouw van de piramide complexen van Choefoe en Chefren buitensporig zijn geweest. Gedurende meer dan 20 jaar zwoegde een leger van steenhouwers met hun koperen beitels en dolerieten hamers in de steengroeven om de gigantische blokken voor het monument van Choefoe uit te hakken. En elk jaar werden gedurende de overstroming van de Nijl ook duizenden tot herendiensten verplichte boeren te werk gesteld.
Vanuit de belangrijkste steengroeven te Toera en Aswan werden de blokken door hen met mankracht – het katrol of wieltransport was nog onbekend – naar de Nijl gebracht, waarna de stenen per schip naar Gizeh werden vervoerd. Om de blokken op de piramiden op de vereiste hoogte te brengen maakte men vermoedelijk gebruik van kunstmatige aarden hellingen. Het midden van de helling werd met water glad gemaakt, waarna men de blokken aan van palmvezel vervaardigde touwen omhoogtrok.
Waarschijnlijk bleek al spoedig dat de prijs van dergelijke gigantische projecten – zowel in politiek als economisch opzicht – niet langer was op te brengen; de afmetingen van de laatste piramide die op het plateau van Gizeh werd gebouwd, het grafmonument van Mykerinos, de opvolger van Chefren, bedroegen nauwelijks een derde van de eerste twee. Maar Mykerinos zou in Egyptische legenden worden beschreven als een vroom man, terwijl Choefoe en Chefren werden afgeschilderd als tirannen.
Hier de GPS-track van vandaag. Veel gezien! Waypoint 020 is hotel Cosmopolitan, 021 is de piramide van Djoser, 022 de piramide van Cheops en 023 het vliegveld.Maar we zijn er nog niet, we gaan naar Aswan met een binnenlandse vlucht. Het is zo’n vijftig minuutjes naar het vliegveld. Het is druk en soms staan we even vast.
Tja, morgen vrijdag is een vrije dag, dus de avond ervoor is het altijd druk op de weg. Tegen zessen bereiken we het vliegveld. Door de security, maar ze zijn erg soepel, ik mag mijn (hoge) wandelschoenen aanhouden. Inchecken en ik vraag een stoel bij de nooduitgang. Dat wordt gehonoreerd, maar in het vliegtuig blijkt het later toch niet te kloppen.
Nog zo’n twintig minuten voor we kunnen boarden.We scoren nog cola, een sapje en een plak cake. Ok, boarden, maar wéér door de security. Mijn schoenen moeten nu wel uit en na de check blijkt dat Orchideetje haar broekriem kwijt is. We zoeken nog, maar geen resultaat. Uiteraard heeft een of andere gauwdief zijn/haar kans schoon gezien.
Sowieso wordt het boarden pas te 19.30 uur. Hm, de Boeing 737-800 loopt helemaal vol! Taxiën 20.15 uur, we zijn dus een half uur te laat. Take-off 20.20 uur en touch-down 21.25 uur.
De bagage komt vlot door, dat zit weer mee. Om 22.00 uur rijdt de bus en om 22.40 uur bereiken we het Obelisk Nile hotel. Wifi krijg ik niet voor elkaar, het lijkt wel of hotels er een wedstrijd van maken wie de lastigste inlogcodes heeft. Op naar de receptie en daar lukt het wel. Hm, de kamer lijkt wel of we in een motel (hostel?) zijn. Het is erg warm op de kamer, maar de airco maakt het weer veel te koud. Uit dat ding! Op de kamer zijn geen stoelen en in de kast geen kleerhangers. Tjonge, wat een hotel!
Ok, uitpakken en weer inpakken, douchen en naar bed. Het is inmiddels 00.15 uur!