Zondag 13 november 2022
Tholen – Haastrecht – Thuisreis
Om kwart voor acht staan we op en om halfnegen genieten we het ontbijt. Daarna (het weinige) inpakken en uitchecken. We hebben het hier prima naar de zin gehad!
Om kwart voor tien rijden we weg en om elf uur bereiken we Haastrecht. Ai, hier zijn we zeker een kwartier aan het zoeken naar een parkeerplek. Alles staat vol! Uiteindelijk lukt het in het dorp. ’t Is zo’n tien minuutjes lopen naar het Museum Paulina Bisdom van Vliet. Kijk, daar is het.We worden welkom geheten en een vrijwilliger is zo vriendelijk om met ons door het Museum te lopen.
Museum Paulina Bisdom van Vliet bevindt zich in een voormalig woonhuis dat behoort tot de Top 100 van de Rijksdienst voor de Monumentenzorg.
Het huis is gebouwd in opdracht van de vader van Paulina, Marcellus Bisdom van Vliet, die zelf de voltooiing van het huis nog net voor zijn overlijden in 1877 heeft meegemaakt.
Zijn dochter Paulina en schoonzoon Johan le Fèvre de Montigny trokken daarna in het huis. Zij waren sinds 1869 getrouwd en woonden in Den Haag. Johan werd de nieuwe burgemeester van Haastrecht, zoals Marcellus op zijn ziekbed had gevraagd.
Johan overleed al in 1881, pas vier jaar nadat hij in dit huis was komen wonen.
Paulina bleef als weduwe achter in het huis. Zij bleef een belangrijke rol in Haastrecht spelen. In 1923 overleed Paulina en toen bleek dat zij in haar testament de wens had vastgelegd dat haar huis en inboedel een museum zouden worden.
Paulina was de erfgename van een rijke familie. Ze erfde daardoor vele kunstvoorwerpen die haar voorouders hadden verzameld.
Het huis bestaat uit twee verdiepingen, op de begane grond de woon- en dienstvertrekken en op de eerste verdieping de slaapvertrekken.
De begane grond bestaat uit de entreehal, de spreekkamer, de grote salon, de eetkamer, de tuinkamer, de huiskamer, de kleine salon, de gang en het trappenhuis.
De eerste verdieping bestaat uit het witte bovenportaal, de bibliotheek, de slaapkamer/kleedkamer, de slaapkamer van Paulina, het bruine bovenportaal, de werkkamer, de kostuumkamer, de zitkamer voor gasten en de balkonkamer.
Aan de westzijde bevindt zich de dienstwoning, aan de oostzijde het koetshuis uit 1879. Tegenover het huis bevindt zich een park met bos – De Overtuin – dat van het huis is afgesneden door de provinciale weg 228.
Mooi, we lopen door de hal en betreden de Spreekkamer.
In deze kleine kamer ‘parkeerde’ de dienstbode de mensen die hadden aangebeld om iets op te halen of af te geven. Hier hangen flink wat schilderijen, zodat de wachtenden zich niet hoefden te vervelen. Het zijn kleine schilderijen, die ik niet fotografeer.
We lopen door naar de Grote Salon.
De Grote Salon is het mooiste vertrek van het huis waar de belangrijkste gasten werden ontvangen. Er ligt, net als in de meeste andere kamers, handgeknoopt en op maat gemaakt Deventer tapijt.Hier hangen de portretten van Johan en Paulina. Deze portretten zijn geschilderd door Johan Heinrich Neuman. Het portret van Johan is een jaar na zijn dood geschilderd naar een foto. Vier jaar later liet Paulina haar eigen portret erbij maken, door dezelfde schilder, op hetzelfde formaat, en in eenzelfde lijst.In de vitrinekast Chinees porselein uit de Ming- en Qing-dynastieën.Het kunstkabinet (de linkerkast met de gesloten deurtjes) in 17e-eeuwse stijl. Het kabinet is waarschijnlijk gemaakt in de 18e eeuw, en speciaal ontworpen om verzamelingen tentoon te stellen aan het bezoek. Het kabinet is bekleed met ebbenhout en versierd met ‘robbelijsten’, die het kaarslicht moesten reflecteren. Aan de binnenzijde van de deuren is een serie prenten aangebracht.Kaarsen waren de enige lichtbron in de salon en andere kamers. Paulina heeft tijdens haar leven geen gas of elektriciteit laten aanleggen, hoewel dit wel mogelijk was geweest.
De kachels werden gestookt met turf. Ook was er geen telefoon. De enige ‘moderne’ technische snufjes op huishoudelijk gebied waren enkele olielampen en een belsysteem – op batterij – voor de bedienden. Een aantal kachels was na Paulina’s dood niet meer aanwezig in het huis. Op die plekken staan nu losse kachels in bruikleen uit het Paleis op de Dam.Winterlandschap, door Louis Apol, 1875.Nog een winterlandschap, maar ik weet niet van welke schilder.We lopen door naar de Eetkamer. Kijk, onze rondleider, nog dank voor de deskundige uitleg! Links een vitrinekast met een 18e-eeuws 150-delig servies van Meissen porselein, voorbij de kachel een vitrinekast met een 18e-eeuws 300-delig Lowestoft servies en in de hoek een muurkast met kristal.Dit is de vitrinekast van Meissen porselein.Hier de muurkast met kristal in volle glorie.In de andere hoek nog een vitrinekast met porselein.Een portret uit ongeveer 1700, mogelijk van Salomon Reijnders (1680-1742), succesvol kapitein-kaapvaarder en betovergrootvader van Paulina. Rondom vier porseleinen wapenborden uit 1720-1730. Ze zijn op bestelling in China gemaakt. Ai, de handel met China is dus niet van recente datum!De kachel is op bruikleen van het Paleis op de Dam.Het plafond is heel bijzonder, zo maken ze het niet meer.We lopen door naar de Tuinkamer.Met kleinere gezelschappen ging Paulina eten in deze kamer en hier zat ze wel eens de krant te lezen bij de opengezette tuindeuren. Rond 1900 is deze kamer opnieuw ingericht. De gestucte wanden en de mahoniehouten, etalage-achtige vitrinekasten voor haar verzameling Chinees porselein zijn van die tijd. Ook de deuren werden toen in een kleur geschilderd die lijkt op mahoniehout. Vanwege de vele blauwe, Chinese bordjes aan de muur noemde het personeel dit ook wel ‘de Blauwe Kamer’.Het spiegelt nogal, maar dit is het boslandschap met huis en hooiwagen, door Johannes Rost – een kunstenaar uit Haastrecht – geschilderd in 1850.Vioolspeler en familie in de 18e eeuw, door Henricus Engelbertus Reyntjens (1817-1900).We lopen door naar de Huiskamer.In deze kamer zat Paulina graag. Hier bracht ze meestal de avond door. Ze zat dan aan de tafel wat te lezen of te kaarten. Als ze geen bezoek had, was dit de enige kamer waar de kachel werd aangestoken. Links en rechts van de kachel twee luxe fauteuils. Verder een 19e-eeuwse turfkist met 17e-eeuwse wandtegels.De kachel.In de verzamelkast staan veel verschillende porseleinen en aardewerken voorwerpen. Bovenin staan 18e-eeuwse bordjes uit Delft met spreuken en teksten. Onderin staat een collectie meerkleurige koeien. Tussen de serviezen in staat een ‘rouwservies’: een zwarte theepot, koffiepot, een melkkannetje, maar zonder kopjes. Dit soort serviezen werd aan elkaar uitgeleend bij begrafenissen.Deze speeldoos bracht ’s avonds wat gezelligheid in de kamer. Het is een Zwitserse speeldoos, gemaakt rond 1880. Op de rol staan zes melodieën. Het bevat een harp en twee verschillende harmonium registers. Er zit ook een blaasbalg in verwerkt.
De speeldoos kan de kamer nog altijd met mooie klanken vullen.Boven de deur naar de Gang hangen de portretten van Adriaan Bisdom en zijn vrouw Elisabeth Wijckerheld. Links en rechts van dezelfde deur zien we hun zoon Theodorus en vrouw Maria van Harthals, geschilderd door Jasper Boonen in 1724. Theodorus kocht in 1755 de heerlijkheid Vliet waardoor hij zich ‘heer van Vliet’ mocht noemen. Het slot Vliet was toen al een ruïne. In de loop van de tijd noemde de familie zich ‘Bisdom van Vliet’. Rechts hangen de portretten van de andere zoon, Jacob, en zijn vrouw.Met elf deuren geeft de dwars geplaatste Gang toegang tot vrijwel alle ruimtes op de begane grond en de trap naar boven.Waarzegster, eens ten onrechte toegeschreven aan Gerard van Honthorst, kopie naar Antoine Pesne (1683-1757), waarvan het origineel te vinden is in het Nationaal Museum in Wroclaw (Polen).De gelijkenis van de arbeiders in de wijngaard (Bijbelverhaal), door Christoffel Pierson (1631-1714).De kapstok tevens paraplustandaard.Een tegelplateau.In herenhuizen had de grote gangklok een centrale plaats. Dit ‘staand horloge’ is gemaakt rond 1760.Over dit ‘paradijslijk’ tafereel heb ik verder geen informatie gevonden.De zeldzaam grote collectie aardewerk met de portretten van stadhouder Willem V en zijn echtgenote Wilhelmina van Pruisen stamt uit het einde van de 18e eeuw. Dit servies is gemaakt als politieke propaganda voor de Oranjeprins en zijn familie.Ook over dit ‘paradijslijk’ tafereel verder geen informatie.Origineel toilet (te gebruiken door bezoekers).De trap naar de 1e verdieping. Ook de dienstbodes maakten gebruik van deze trap, want zij hadden geen eigen opgang. Dit was normaal in Nederlandse huizen.We lopen door naar de bibliotheek. In de boekenkasten werken van Darwin,
‘De Afstamming van den Mensch’; Darwin, ‘Dieren en Planten’; Multatuli, ‘Ideën’; Wagenaar, ‘Vaderlandsche Historie’; ’Wapenboek van den Nederlandschen Adel’; ‘Koran’, vertaald in het Frans in 1721; ‘J. Cook’s Reizen’; ‘Don Quixote’; Josephus, ‘Joodsche Historiën’; Cats, ‘Dichterlijke Werken’; ’History of the American Navy’; Dickens,
‘Oliver Twist’; Houttuyn, ‘Natuurlijke Historie ( … ) volgens ( … ) Linnaeus’. In elk geval veel leesplezier.
Ook een losse turfkachel (bruikleen uit het Paleis op de Dam).We steken de gang over naar de Kleine Salon die werd gebruikt om na het eten koffie te drinken terwijl in de Eetkamer het kostbare servies werd afgewassen.
De Kleine Salon is ingericht als een pronkkamer met zwart glanzende, gepolitoerde meubels. De meubels zijn gemaakt door de Haagse firma Horrix in de stijl neorococo. Deze firma leverde ook aan het Koninklijk Huis. Paulina en Johan kochten ze waarschijnlijk in Den Haag, vlak na hun huwelijk in 1869. De meubels bestaan uit twee armstoelen, zes stoelen zonder armleuningen, en een ovale salontafel. Ze zijn bekleed met felrood velours. De stijl neorococo was in de jaren 1850-1860 erg in de mode.Achteraan hangen de portretten van Paulina’s ouders. Links van de ingang hangt het portret van Maria Elisabeth Knogh, geschilderd door Jacob Spoel in 1861. Zij was weduwe van Abraham Ledeboer en hertrouwde in 1839 met Marcellus Bisdom van Vliet. Een jaar later werd Paulina geboren.
Uit haar eerste huwelijk had Maria Elisabeth vijf kinderen, van wie er ten tijde van Paulina’s geboorte nog drie in leven waren.
Onder het portret van Maria Elisabeth staat een buffet waarschijnlijk aan het eind van de 19e eeuw op bestelling gemaakt, in ‘Lodewijk XVI-stijl’. Het tinnen fonteintje met wasbak was bedoeld om de glazen te spoelen. In het buffet is een Japans paneel verwerkt. Wanneer het buffet openstond (zoals nu is te zien), werd er een borreltje geschonken.
Als het buffet dichtgeklapt was, dan bleef het bij een kopje koffie of thee.Rechts van de deur hangt het portret van Marcellus Bisdom van Vliet, ook geschilderd door Jacob Spoel in 1861. Aardige details zijn de krant waarmee hij is afgebeeld (het Algemeen Handelsblad) en de onderscheiding – als Ridder in de Orde van de Eikenkroon – op zijn revers.De vaste turfkachel.Deze Zwitserse pendule is gemaakt in het kanton Neuchâtel, rond 1780. Het is een verguld-bronzen pendule, afgewerkt met schildpad, en heeft een pijporgeltje met acht melodieën. Het speelwerk doet het na al die jaren nog prima! Ik heb geen idee wie de dame is, die erboven hangt.De familie van Paulina had naast Chinees porselein ook oog voor porselein van Japanse oorsprong. Dit zogenaamde ‘Imari-porselein’ is bij elkaar gezet in de zwart gepolitoerde vitrinekast. Het Imari-porselein is rijk gekleurd en was speciaal bestemd voor de export.De vloerbedekking, het behang en verdere aankleding in Paulina’s slaapkamer zijn grotendeels nog oorspronkelijk. De antieke meubels zijn erfstukken uit het oude familiehuis. Het hemelbed van Paulina is eind 18e-eeuws. Paulina sliep hier als kind ook al in. Hoewel het een zitbed is, weten we dat Paulina hier (diagonaal) liggend in sliep.
De hemel is met rode zijde bekleed – dezelfde als waar de gordijnen van zijn gemaakt.Het behang is imitatiegoudleer en dateert uit de tijd van de bouw van het huis. In één van de muurkasten zijn overgebleven rollen behang gevonden van verschillende kamers.
Een unieke collectie, omdat de kleuren en structuur van die antieke behang nog goed bewaard zijn gebleven.De Bruine Overloop was bedoeld als ‘appartement’ voor de vader van Paulina: hij zou hier zijn eigen werkkamer, slaapkamer, woonkamer en badkamer hebben. Helaas overleed hij al toen de bouw net gereed was. De kamers werden daarna gebruikt als werkkamer voor Johan en Paulina, logeerkamer, zitkamer voor de logés en badkamer (deze laatste is in 1924 opgeruimd).
De Bruine Overloop is voorzien van een eikenhouten lambrisering en eikenhouten deuren in de stijl neorenaissance. Deze zijn rond 1890 aangebracht toen Paulina een aantal kamers liet opknappen. Ook de glas-in-loodramen met de wapens van Le Fèvre de Montigny (Johan) en Bisdom van Vliet (Paulina) komen uit die tijd. Aan de muur en op de lambrisering hangen en staan vele Chinese borden, flesjes, vazen en wat Delfts aardewerk. Op een Delfts pannenkoekbordje staat de tekst: ‘Ziet wat hier Van Agteren Staat,’ en achterop ‘bid Eer gij Aan ’t Eete gaat.’Boven de kussenkast (uit de tweede helft van de 17e eeuw, bekleed met pallisanderfineer) hangt een groot portret van Paulina toen zij 19 jaar was, samen met haar vriendin Aaltje van Zijll uit Haastrecht. Aaltje is gekleed in klederdracht van de Krimpenerwaard.
Het dubbelportret is geschilderd in 1859 door Jacob Spoel, de schilder die twee jaar later ook de portretten van Paulina’s ouders maakte.Johan heeft maar kort gebruik kunnen maken van de Werkkamer. Toch is deze ruimte gevuld met herinneringen aan hem. Ook andere souvenirs en familiefoto’s kregen hier een plaats. Daardoor werd dit de meest persoonlijke kamer van het huis.Het bureau van Paulina.Deze pasteltekening van Paulina is gemaakt in 1892 (toen Paulina 52 was) door de toen zeer beroemde schilderes Thérèse Schwartze. Het heeft een ereplaats gekregen boven het bureau van Johan. Schwartze schilderde en tekende ook portretten voor de koninklijke familie. Paulina kende haar van Pulchri Studio in Den Haag. De japon die ze op het portret draagt, is bewaard gebleven en is te zien in de Kostuumkamer.Er was iets met deze foto van een tweemaster, maar ik ben vergeten wat.De kostuumkamer was eerst een logeerkamer. Na Paulina’s dood was er geen meubilair meer over in deze kamer. Uit haar testament blijkt dat Paulina dit heeft weggegeven.
In 1924 is op deze plek een grote vitrinekast gebouwd om daarin de antieke jurken en herenkleding die in kisten op zolder was gevonden, tentoon te kunnen stellen.
De opstelling wisselt om de paar jaar.De japon die Paulina draagt op het portret van Thérèse Schwartze, is bewaard gebleven en staat nu hier. We weten dus dat Paulina de japon in 1892 droeg. De stof is inmiddels verkleurd, niet door het licht, maar door het gebruik van niet erg duurzame kleurstoffen. Het is een typisch ‘zandloper-model’ dat vanaf 1890 modieus werd. De japon werd gemaakt door modehuis Hirsch & Cie.De ruimte die was bestemd als woonkamer voor Paulina’s vader Marcellus, werd na zijn dood ingericht als zitkamer voor logés.De plafondschildering met ‘putti’, in de stijl neobarok, is gemaakt in 1891 door decoratieschilder Johan Hendriks & Zn. uit Arnhem. Het is geschilderd in olieverf op doek. Overdag is de schildering goed te zien, maar in de avond waren kaarsen, gereflecteerd door spiegels, de enige lichtbron en bleef het erg donker.De ijzeren geldkist is gemaakt in de 17e eeuw. Aan de buitenkant zijn Hollandse landschapjes geschilderd. Aan de binnenkant van het deksel zit ‘het geheim van de smid’: een kunstig gesmeed ijzeren sierslot. Aan de voorzijde is een nepslot gemaakt en aan de binnenkant zit nog een extra kistje met slot.Bijzonderheden over deze buffetkast kan ik niet vinden.Een breiwerkje van Paulina.Ook over deze commode kan ik niets vinden.Een aantal vitrines met snuisterijen. Hm, de verzamelwoede van Paulina kende geen grenzen.Tja, wie deze dappere strijder is – zie de sabel aan zijn linkerzij – ik heb geen idee.Inmiddels zijn we weer beneden en bevinden ons in de vestibule. De entreehal tussen de voordeur en tochtdeur wordt ook wel ‘Vestibule’ genoemd. Hier lieten de bewoners al iets van hun rijkdom zien: een wit marmeren vloer, versierd plafond, kunst aan de muur en uitgestald op de vloer. Aan de muren hangen verschillende wapenborden en op perkament geschilderde wapens van families die aan Paulina verbonden zijn. Ook hangen hier 24 antieke Chinese bordjes (Kangxi). Twee van de vier zijdeuren zijn ‘vals’ en kunnen niet eens open. Deze zijn alleen maar gemaakt om de symmetrie van de ruimte te bewaren.
Achterin een rood gedrapeerd gordijn met embrasses en gordijnkap uit ongeveer 1880, die een bijna net zo mooie omlijsting van de deur verbergt.
Links van het gordijn een verguld ijzeren drievoet met Griekse sfinxen (half vrouw, half adelaar), midden 19e eeuw en rechts een Chinese dekselpot, 87 cm hoog, uit het midden van de 17e eeuw, op een verguld houten voetstuk.Een houten gangbank, rond 1880 samengesteld uit delen van verschillende ouderdom en beschilderd met willekeurige familiewapens.Inmiddels zit de rondleiding erop. Sowieso zeer de moeite waard!
We ‘pakken’ de Overtuin nog even mee. Het is prachtig weer, dus het kan prima.Aan het eind van de 19e eeuw is aan de overkant van de weg een Engels landschapspark aangelegd. Nadat Adriaan Bisdom eind 17e eeuw naar Haastrecht was verhuisd, heeft hij op deze plek al een park laten aanleggen. Later zijn de beelden van Neptunus en Hercules, in 1720 gemaakt door lgnatius van Logteren, hier neergezet. De tuin was privéterrein van de familie. Zij wandelden en fietsten er. Pas vanaf de jaren ’50 van de 20e eeuw ging het open voor het publiek. In 1938 is de provinciale weg aangelegd, dwars door de tuin. Het originele hek uit 1880 is toen tientallen meters opgeschoven. Halverwege de tuin ligt het grafmonument van Johan en Paulina, ai dat wisten we toen niet. Vanuit de Overtuin nog zicht op het Museum Paulina van Vliet.Het is inmiddels halftwee, tijd voor een hapje en een drankje. Dat kan bij het nabijgelegen Fraciolato.Binnen kan een blind paard weinig kwaad, het blijkt een snackbar annex ijsverkoop.Maar de Erwtensoep (veel worst!) met Roggebrood en Katenspek is prima. De koffie had ik al weggewerkt.Ok, het zit erop, op naar huis. We hebben een prima weekend achter de rug, heel, heel veel gezien. En over het weer hebben we niet te klagen gehad.
De medewerkers van hotel Tholen, en verder iedereen die het ons zo goed naar de zin hebben gemaakt: bedankt!