Vervelende beestjes ofwel ‘de teek’
(Versie september 2013)
Al eerder heb ik over de teek geschreven in ‘De Wandelpool’, maar het lijkt me zinvol dit (aangepaste artikel) op mijn site te plaatsen.
Teken zijn het meest actief van begin maart tot eind november. Wanneer je denkt – mogelijk na lezing van dit artikel – dat je de ziekte van Lyme hebt opgelopen, bedenk dan dat hoe eerder de behandeling plaatsvindt, des te sneller en vollediger het herstel.
De ziekte van Lyme is een zeer ernstige aandoening, die zeer serieus genomen moet worden. Wanneer je door de natuur wandelt, is er een kans dat je door een teek te grazen wordt genomen. Mogelijk heb je gelezen dat de kans om een teek op te lopen momenteel veel groter is dan voorheen. Weet dat teken overal voorkomen, dus ook in parken, plantsoenen, kinderspeelplaatsen en achtertuintjes. Het vervelende is dat momenteel – afhankelijk van de plaats in Nederland – 25 tot 50% van de teken besmet is met de bacterie (Borrelia Burgdorferi), die de ziekte van Lyme veroorzaakt. Het aantal ziektegevallen is de laatste jaren stijgende, te weten van 12.000 in 2001 tot 17.000 in 2005 en tot 22.000 in 2009. Recentere cijfers zijn er niet. De ziekte van Lyme is overigens genoemd naar een Amerikaans stadje in de staat Connecticut, waar deze ziekte voor het eerst in verband werd gebracht met een tekenbeet (1975).
Naast de ziekte van Lyme kunnen teken ook nog andere ziektes overbrengen, bijvoorbeeld Frühsommer-Meningoenzephalitis (FSME), Ehrlichiose en Fièvre boutonneuse. Het is dus zaak om voorzorgsmaatregelen te nemen. Het is vervelend wanneer je toch door een teek wordt gebeten, maar het is geen reden tot paniek. Wel moet je de teek direct verwijderen en daarna alert zijn op mogelijke (ziekte)verschijnselen.
Wat zijn teken eigenlijk?
Teken zijn zwartbruine, spinachtige beestjes, die zo klein zijn als een speldenknop. Het zijn parasieten die zich vastzetten met hun monddelen in de huid en zich voeden met bloed. Het bloed kan afkomstig zijn van dieren, zoals muizen, konijnen, katten, honden en herten, maar ook van de mens. Nu is het zo dat teken hun voorkeur hebben, oftewel de ene mens heeft vrijwel nooit last van een teek en een ander kan er na een wandeling onder zitten. Het is enigszins vergelijkbaar met muggen, daar heeft de ene mens ook meer last van dan de andere. Teken laten zich vanuit struiken en gras op hun ‘gastheer’ of ‘gastvrouw’ vallen en gaan op hun gemak op zoek naar een goed plekje – achter de oren, langs de haargrens, de nek, de oksels, de liezen of knieholten, maar ook elders – om zich vast te hechten. Helaas, hooguit voel je dan een wat kriebelig gevoel, pijn doet het niet. Op dat plekje vastgehecht zuigt de teek zich vol bloed. Dit proces kan wel tot 72 uren in beslag nemen, waarbij de teek zo groot kan worden als een erwt! De bacterie die de ziekte van Lyme veroorzaakt wordt pas overgedragen nadat de teek zich heeft volgezogen met bloed. Wanneer de teek binnen 24 uren wordt verwijderd is de kans dat de bacterie is overgebracht zeer klein.
Hoe verminder je de kans op een tekenbeet?
Zolang je in het voorjaar/zomer op de paden blijft, is er veelal niets aan de hand. Wanneer je echter door struiken, hoog gras of heidevelden gaat struinen, is de mogelijkheid van een tekenbeet aanwezig. Ook zou je een teek op kunnen lopen als je tijdens een pauze in het gras/hei gaat zitten of liggen. Doe zo nodig je mouwen omlaag, draag een lange broek en sluit de pijpen zo goed mogelijk. Draag een pet en doe een halsdoek om de nek. Ga je wandelen in een gebied waar veel teken voorkomen (de Veluwe en de duinen zijn berucht!), dan zou je de onbedekte lichaamsdelen nog in kunnen smeren met een goed anti-muggenmiddel, bijvoorbeeld DEET (volwassenen 50%, kinderen 30%). Controleer tijdens een pauze of er misschien een teek over je kleding, armen en/of benen wandelt. Let op, het zijn zeer kleine beestjes. Controleer na de wandeling, bijvoorbeeld na het douchen, je gehele lichaam van voor naar achter en van boven tot onder. Enige assistentie hierbij is wel zo gemakkelijk. Controleer ook je kleding. Vergeet, in voorkomend geval, niet je huisdier. (Kleine) kinderen moeten na het buiten spelen en in het bos ravotten, tijdens de dagelijkse douchebeurt van top tot teen worden nagezien.
Wanneer je toch door een teek te grazen bent genomen
Verwijder de teek zo snel mogelijk. Mishandel de teek niet met jodium, ether, alcohol, een brandende sigaret of iets dergelijks, en knijp ook niet in de teek. Daardoor raakt de teek geïrriteerd en spuit mogelijk besmet speeksel in de bloedbaan. Dan ben je nog verder van huis!
Het beste kun je de teek verwijderen met een speciale tekentang. Pak de teek daarmee onder de kop en zo dicht mogelijk bij de huid beet, draai de tekentang iets naar links en daarna iets naar rechts. De teek zal daardoor gedeeltelijk loskomen. Trek daarna de teek met voorzichtige bewegingen los. Mocht je geen tekentang bij de hand hebben, dan gaat het ook met een paar lange (dames)nagels. Ontsmet aansluitend de huid met jodium. Noteer de datum en ook de plaats waar de teek gezeten heeft in je agenda.
In principe is het geen probleem wanneer er een stukje van de kop van de teek is achtergebleven in de huid. Na verloop van enige tijd komt dit restant vanzelf uit de huid. Wanneer er toch een infectie ontstaat, stel je dan onder behandeling van de huisarts.
Ziekteverschijnselen
Wanneer er bacteriën in je bloed zijn gekomen die de ziekte van Lyme veroorzaken, dan ontstaat er binnen drie maanden (meestal na drie dagen tot drie weken) rond de plaats van de beet een rode, ringvormige plek. N.B.: Deze plek ontstaat niet altijd! De plek wordt geleidelijk groter (tot wel tientallen centimeters in doorsnee!) en verbleekt in het midden.
Na verloop van tijd verdwijnt de plek vanzelf. Ook kun je je wat grieperig voelen met verschijnselen als hoofdpijn, koorts en vermoeidheid.
In de volgende fase van de ziekte (veelal zo’n één tot drie maanden na de tekenbeet) krijg je last van uitstralende pijn in armen en benen, dubbelzien (als gevolg van aantasting van het zenuwstelsel), krachtverlies, uitval van gezichtsspieren (de mond sluit niet meer goed, bijvoorbeeld), vermoeidheid, gezwollen en pijnlijke gewrichten, hartritmestoornissen en flauwvallen.
Tenslotte kunnen zich na maanden tot jaren klachten voordoen, zoals een chronische huidaandoening, ernstige loop- of oriëntatiestoornissen en gewrichtsklachten. De twee laatst genoemde aandoeningen kunnen dusdanig ernstige vormen aannemen, dat je in een rolstoel terechtkomt. Zover laat je het natuurlijk niet komen. Vervoeg je na het vermoeden van de ziekte van Lyme bij je huisarts, dat wil zeggen wanneer na een tekenbeet op desbetreffende plek (agenda!) de rode ringvormige plek verschijnt.
Des te eerder de behandeling (een antibioticakuur) start, des te beter het resultaat. Momenteel zijn er huisartsen die het zekere voor het onzekere nemen en sowieso een antibioticakuur voorschrijven na een tekenbeet. Dit omdat de diagnose lastig is; er is geen laboratorium of ander onderzoek waarmee de ziekte van Lyme met zekerheid is aan te tonen of uit te sluiten. (Mogelijk komt er in 2014 een betrouwbaarder test.) Maak een antibioticakuur altijd af, omdat anders de bacterie resistent kan raken. Je kunt niet immuun worden voor de ziekte van Lyme, elke nieuwe tekenbeet vormt dus een nieuwe kans op besmetting.
Buiten Nederland en België, maar binnen Europa
Frühsommer-Meningoenzephalitis (FSME) is een virusinfectie die door teken wordt overgebracht. Het virus wordt meteen na de beet van de teek overgebracht.
Het ziekteproces verloopt in twee stadia. In het eerste stadium heb je last van griepachtige verschijnselen, zoals koorts, hoofdpijn en misselijkheid. Bij een derde van de besmettingen kan de ziekte overgaan in het tweede stadium, waarbij encefalitis (hersenontsteking) en meningitis (hersenvliesontsteking) kunnen ontstaan. De helft van deze patiënten houdt blijvende restverschijnselen, enkelen kunnen overlijden.
Tegen FSME kan worden ingeënt. Als je de ziekte eenmaal hebt, is behandeling niet mogelijk. Deze ziekte is ook bekend onder de namen: Tick-borne encephalitis (TBE), Russian spring-summer encephalitis (RSSE) en centraal-Europese tekenencefalitis (CEE). Vaak worden CEE en RSSE gezien als verschillende varianten van de ziekte. De gevolgen van RSSE zijn meestal veel minder ernstig.
Ook koeien kunnen besmet raken. Via de melk vormen zij een secundaire bron van besmetting voor de mens. Het eten en drinken van rauwe zuivelproducten vormt dus een risico voor besmetting (http://mens-en-gezondheid.infonu.nl/ziekten/77560-tbe-tick-borne-encephalitis-een-virusziekte-door-teken.html).
Ook Ehrlichiose kan worden overgebracht door teken, gelukkig komt het (nog) weinig voor (http://www.tekenbeetziekten.nl/co-infecties-ehrlichia). Daarnaast kan in Zuid Europa de tekensoort Rhipicephalus sanguineus de ziekte Fièvre boutonneuse overbrengen.
Ter geruststelling
Hoewel bovenstaande tekst mogelijk wat alarmerend overkomt, is er geen reden tot paniek. De kans om na een tekenbeet de ziekte van Lyme te krijgen is klein, mits de teek zo snel mogelijk en op de juiste wijze verwijderd wordt. We blijven dus met veel plezier door de bossen en heidevelden wandelen. Toch zijn de gevolgen van de ziekte van Lyme dusdanig dat het belangrijk is om alert te blijven.
Wandel ze en wie weet tot ziens, hanshike
Bronnen:
Nederlandse Vereniging voor Lymepatiënten (http://www.lymevereniging.nl),
RIVM (http://www.rivm.nl/Onderwerpen/T/Tekenbeten_en_lyme),
Tropenzorg (http://www.tekenlyme.nl),
Staatsbosbeheer (http://www.weekvandeteek.nl),
Bosschap (http://www.natuurbeheer.nu/media/File/Folder_Lyme.pdf),
Bijsluiter Tick-out tekentang (http://www.bever.nl/care-plus-tick-out-tekentang-261zxx0012),
Stichting samenwerkende artsen en adviesorganisaties in de gezondheidszorg (SAAG) (http://www.gezondheidsnet.nl/tekenbeet-en-ziekte-van-lyme/nieuws/853/artsen-waarschuwen-voor-teken-en-lyme).
(http://nl.wikipedia.org/wiki/Teken_(dieren)