Donderdag 22 september 2022
Haastrecht – Gouda – Haastrecht
Om kwart voor acht staan we op. Trouwens, de kamer is aan de kleine kant en de toilet/douche-ruimte super smal. Gelukkig zijn we slank, dus het gaat wel. Bovendien is de kamer niet om in te wonen, maar om te overnachten.
Om half negen nuttigen we het ontbijt. Er is geen ontbijtbuffet – dat kan met zeven kamers natuurlijk niet uit – maar het ontbijt is best wel heel redelijk.We rijden naar Gouda en parkeren in Q-Park Nieuwe Markt. We lopen naar De Waag, waar de stadswandeling start. Het is zonnig en 19 graden in de plus. Ok, prima wandel- en fotoweer.
Oeps, er is kermis, dus een foto maken van de volledige Waag is niet mogelijk. Neem van mij aan, het is een prachtig gebouw.Hotel De Zalm staat pal naast De Waag. Tja, ook toentertijd was er gedoe met het gemeentebestuur. Overigens, overnachten kan hier niet, ondanks de naam.Achter ons staat het stadhuis. Dit is de achterkant.Aan de zijkant van het stadhuis is deze plaquette bevestigd. Ik heb al eerder over de strijd om orde en vrede in Nederlands-Indië geschreven. Ik laat het hierbij.En deze plaquette herinnert aan 1940 – 1945.Ik ontwaar geen informatief bordje (VVV!), de volgende tekst leen ik uit de stadswandeling.
Het Goudse stadhuis werd rond 1450 in laatgotische stijl gebouwd door een Vlaamse bouwmeester. De keuze om het nieuwe stadhuis midden op een driehoekig ‘marktveld’ te bouwen, was het gevolg van een grote stadsbrand in 1438. Het stadhuis moest op een veilige plek komen te staan, ver van de overige bebouwing om zodoende beschermd te zijn tegen onverhoopte toekomstige branden. De voorkant is niet voor niets gericht naar de rivier de Gouwe. Bezoekers moesten geïmponeerd worden door de prachtige façade van het pand. Het gebouw is nog steeds het levendige middelpunt van de stad, waar alle rangen en standen elkaar ontmoeten. Er werd bestuurd, recht gesproken en vlees en boter verhandeld. Tegenwoordig wordt er vooral getrouwd!Op de voorgevel ziet u beelden van hertogen van Bourgondië, graaf Floris V en gravin Jacoba van Beieren die een rol hebben gespeeld in het Middeleeuwse Gouda.Boven de toegangsdeuren leest u de spreuk: Audite et alteram partem. Dit betekent letterlijk ‘Luister ook naar de wederpartij’. Een spreuk die uiteraard bedoeld was voor de rechters van de stad.Het imposante bordes is in renaissance stijl in 1603 toegevoegd door stadssteenhouwer Gregorius Cool. Eén uniek detail wil ik u niet onthouden. Aan de linkerkant van de overkapping van het bordes ziet u het wapen van Lodewijk Napoleon (uit 1806), met daarop een Hollandse Leeuw en een Franse adelaar. Dit is zeer bijzonder, omdat na de Franse Tijd overal de verwijzingen naar de Bonapartes zijn verwijderd, met Gouda als uitzondering.Aan de andere kant van het stadhuis bevindt zich het klokken- en poppenspel.Dit vind ik ook wel grappig.Al eerder zag ik een informatief bord over Erasmus. Hier staat een borstbeeld van Erasmus, in Rotterdam zag ik hem ten voeten uit.Bij dit beeldje staat geen informatief bordje, dus maar een stukje tekst uit de stadswandeling.
Dit beeldje betreft de Goudse boekdrukker Gerard Leeu (Gouda ± 1454 – Antwerpen 1492) met zijn middeleeuwse drukpers. Leeu is van belang geweest voor de vroege ontwikkeling van de boekdrukkunst in Nederland. Zo was hij één van de eersten die zijn boeken kon drukken in een combinatie van tekst en illustraties. Ook publiceerde hij in het Nederlands en niet alleen in het Latijn. Hij overleed in Antwerpen na een handgemeen met een letterzetter. Het verhaal gaat dat het conflict een vrouw betrof …De Molenwerf en Motte. In de 17e eeuw is de apotheek tegen het Catharina Gasthuis aangebouwd. Vandaar de ‘gaper’.De Donkere sluis.De Visbanken.Aan de Lage Gouwe liggen voor dit pand een achttal struikelstenen. In de stadswandeling vind ik de volgende tekst.
Struikelstenen zijn kleine gedenktekens van messing, aangebracht ter nagedachtenis aan (Joodse) mensen die door de nazi’s in de Tweede Wereldoorlog uit hun huis zijn gehaald en gedeporteerd. Op de steentjes valt te lezen dat er uit dit ene huis maar liefst acht personen, twee gezinnen, in de leeftijd van 9 tot en met 45 jaar zijn weggevoerd en omgebracht in de vernietigingskampen. Het is schrikbarend om te zien hoe weinig tijd er tussen deportatie en overlijden zat.
Stolperstein betekent ‘struikelsteen’. Het concept is bedacht door de Duitse kunstenaar Günter Demnig. Zijn doel is om overal in Europa waar Joden, Sinti en Roma zijn gedeporteerd dergelijke steentjes in het plaveisel te leggen, zodat mensen zich steeds weer bewust zijn van de verschrikkingen van de Holocaust. Het streven is om binnen tien jaar alle 327 weggevoerde Goudse Joden met een Stolperstein te kunnen herdenken.De Looierspoort. In Suriname worden de huisjes achter grote woningen ‘erfwoningen’ genoemd. Toentertijd woonden daar de slaven.Ik kijk hier vanaf de Trappenbrug over de Turfmarkt naar de Vrouwebrug. Daar is zo te zien iets te doen. Een feestje of is er iemand te water geraakt? We gaan niet kijken. Sowieso zijn al die geparkeerde auto’s geen verrijking van het straatbeeld.En dit is dan de Trappenbrug.Het Admiraalshuis. Ook hier ligt een struikelsteen in de stoep.Dit is het Amsterdams Verlaat. Dit sluisje dankt zijn naam aan het feit dat vanaf deze locatie de trekschuit naar Amsterdam vertrok. Het was een uitstekende verbinding. In acht uur was men vanaf Gouda in Amsterdam!Iets verder opnieuw een pand met een viertal struikelstenen.Is dit een stadswandeling per boot?De Lutherse Kerk. Dat gezelschap voor de kerk wilde van geen wijken weten.De Oud-Katholieke kerk. Kerken genoeg hier, maar ik ga ervan uit dat ze een marginaal bestaan leiden. Bezoekers zijn niet welkom.Het Remonstrantse Poortje.De Volksgaarkeuken. Wellicht is de keuken bij een volgend bezoek weer in bedrijf.We zijn weer een stukje verder en bewonderen de achterkant van de Gouwekerk. De kerk is gebouwd tussen 1902 – 1904 naar ontwerp van de architect C.P.W. Dessing. Sinds juli 2018 is de kerk onttrokken aan de eredienst en verkocht aan een investeerder.Ook hier ontbeert een bordje, vandaar een stukje tekst uit de stadswandeling.
Het pand Westhaven 52, waar u nu op de achtergevel kijkt, is in 1728 gebouwd als woonhuis voor de Goudse burgemeester Willem van Strijen. Eind 18e eeuw woonde Cornelis Johan de Lange van Wijngaerden in het huis. Deze felle patriot zou in 1787 een hoofdrol spelen bij de aanhouding van Wilhelmina van Pruisen.
Deze beroemde episode uit de vaderlandse geschiedenis vormde de climax van de zogenaamde Patriottentijd. De patriotten, tegenstanders van de Oranje stadhouders, hadden stadhouder Willem V en zijn vrouw Wilhelmina van Pruisen uit Den Haag verjaagd. Toen de kordate Wilhelmina in juli 1787 naar Den Haag wilde reizen om de belangen van haar weinig doortastende man te behartiqen, werd ze tegengehouden door De Lange van Wijngaerden en zijn vrijkorps van Goudse schutters. Na gedwongen een paar dagen in een boerderij bij de Goejanverwellesluis te hebben doorgebracht, moest Wilhelmina onverrichter zake terugkeren.
Wilhelmina was furieus over deze behandeling en vroeg haar broer, de koning van Pruisen, in te grijpen. Dit had tot gevolg dat het Pruisische leger de Republiek binnenviel en dat alle patriotten, waaronder De Lange van Wijngaerden, een goed heenkomen moesten zoeken.De conciërgewoning is wel voorzien van een informatief bordje.Tja, wie weet dat we ons mettertijd weer per koets moeten verplaatsen.De Mallegatsluis.We kijken hier uit over de museumhaven. Hier liggen een aantal ongeveer honderd jaar oude bedrijfsvaartuigen, die door hun gedreven eigenaren worden onderhouden en zonodig gerestaureerd.Het IJsselhuis wordt niet genoemd in de stadswandeling, maar… hier is een restaurant gevestigd. Het is al dik na twaalven en we gaan zowat van de graat.Ik bestel een broodje ‘spinazie’. Het ziet er wat vreemd uit, maar het smaakt opperbest!Iets verder staat dit beeldje, helaas zonder bordje. Ik kom erachter dat het beeldje Sint Lucia voorstelt en dat het is gemaakt door Corinne Franzén-Heslenfeld in 1959.Op de achtergrond van de Museumhaven, langs de Hollandse IJssel, ligt de in 1858 opgerichte Goudse Stearine Kaarsenfabriek. De glimmende pijpleidingen zijn allesbehalve sfeervol, maar dit industriële complex heeft wel degelijk historische wortels. De fabriek zorgde voor veel werkgelegenheid en gaf een belangrijke economische impuls aan de stad. Gouda Kaarsen zijn nog steeds een begrip over de hele wereld, hoewel ze tegenwoordig niet meer in Gouda worden gemaakt, maar in Waddinxveen.De Veerstalpoort.Het Tolhuis.Enige informatie over de strijd tegen het water.De Sterke Samsom.Het kasteel van de Heren van Blois.De Grote Volmolen.Uitzicht over de Hollandse IJssel.Tja, zo’n monument voor de burgervader van ons dorpje zie ik nog zo één, twee, drie, niet gebeuren.Opnieuw het kasteel van de Heren van Blois.Het verhaal over de gebroeders de Houtman op de zuil is volstrekt onleesbaar. Vandaar de tekst uit de stadswandeling.
De natuurstenen zuil waar u nu voor staat, is een eerbetoon aan de in Gouda geboren, 16e-eeuwse zeevarende broers Cornelis en Frederik de Houtman.
Het verhaal achter dit monument uit 1880 staat bol van avonturen die in een spannend jongensboek niet zouden misstaan. Het is het verhaal over de ontdekkingsreis van de Hollanders naar de zeevaartroute op Oost-Indië.
De dramatische tocht onder aanvoering van Cornelis de Houtman begon in 1595 en duurde ruim twee jaar (Frederik ging als volontair mee). De namen van de vier schepen waarmee ze vertrokken staan op de afgeknotte scheepsboegen op het monument voor u.
Cornelis keerde in 1597 terug met een flink uitgedunde bemanning. Van de oorspronkelijke 249 koppen resteerden er 89. Van de vier schepen waren er nog drie over; de Amsterdam was in vlammen opgegaan. Maar ondanks alles was de route naar Indië vastgelegd en daarmee ook de basis voor de toekomstige VOC!Zeilmakerij Endenburg.Het pand Het Ossenhooft mankeert een informatief bordje, vandaar de tekst uit de stadswandeling.
Wanneer u vanaf de Uiterste brug uw blik laat dwalen langs de gevels, ziet u de grandeur en de geschiedenis die zij uitstralen. Het Ossenhooft, Westhaven 63, neemt daarbij een bijzondere plaats in. Dit huis was eigendom van een van de vele, vele bierbrouwers die Gouda in het verleden telde. In de 15e eeuw waren het er zo’n 200! Het Goudse Kuitbier was vermaard in Holland, Zeeland en Vlaanderen. De naam ‘Ossenhooft’ herinnert hier nog aan. Het is een verbastering van ‘okshooft’, een (bier)vat met een inhoudsmaat van 350 liter. Ziet u de fraaie ossenkop in het bovenlicht van de monumentale voordeur?Voor het rechterpand (nr. 59), liggen twee struikelstenen.Aan de Noodgodskapel herinnert nog deze plaquette. Verdere informatie is er niet, vandaar de tekst uit de stadswandeling.
De Noodgodsbrug dankt haar naam aan de kapel ‘Maria ter nood Gods’, die van 1381 tot 1578 op de kade aan de Westhaven heeft gestaan. Een ingemetselde gedenkplaat in de muur op de Noodgodsbrug herinnert daar nog aan.
De kapel was gebouwd op de plek waar in de middeleeuwen een mirakel plaatsvond. Wachtende schippers namen gedurende een langere periode de afbeelding van de Maagd Maria in het water van de haven waar. Een nieuw bedevaartsoord was geboren.
Van heinde en ver kwamen pelgrims naar deze plek. Aan het houten beeld in de kapel, een Piëta van Maria, oftewel een ‘Maria ter nood Gods’, schreven de mensen wonderen en genezingen toe. De Piëta werd tijdens processies door de stad meegedragen.Aan de Oosthaven staat het pand Gebouw De Haven.Van het pand ‘Sociëteit De Réunie’ kan ik geen foto maken. Er hangen te veel studenten rond. Wel een foto van de plaquette van Dirck Volkertsz Coornhert.Het Tapijthuis.Het Willem Vroesenhuis.Het Weeshuis.In de Spieringstraat bevindt zich de ingang van het Willem Vroesenhuis. Vandaag zijn we welkom.Spartam – Nacti en daaronder Tempora – Labuntur staat op de fries boven de toegangsdeur. Het betekent: ‘Sparta bereikt of verworven’ en ‘de tijd verglijdt’.Een stukje tekst uit de stadswandeling.
Ik vind hofjes altijd heel verrassend. Je gaat een gangetje in of je stapt door een deur naar binnen en je komt meteen in een andere werkelijkheid terecht, verstild en afgesloten van de buitenwereld.
In 1555 stelde Willem Vroesen, een vooraanstaand burger, een huis aan de Molenwerf beschikbaar voor de opvang van arme, bejaarde mannen. Niet iedereen was echter welkom in het Oudemannenhuis. De toekomstige bewoners moesten inwoner van Gouda zijn, ongehuwd, ouder dan 50 jaar en van onbesproken gedrag. Bovendien waren de huisregels behoorlijk streng: wie te laat aan tafel kwam kreeg geen eten en na 7 uur ’s avonds mocht niemand meer het huis in of uit.
In het begin kwamen de inkomsten van het Oudemannenhuis uit schenkingen (preuves), maar later kwamen er ‘proveniers’ of kostkopers te wonen. Dit waren mannen die eenmalig een bedrag konden betalen voor verblijf en verzorging. In 1847 kwam een meneer Boon in het huis wonen, nadat door zijn familie f 1.200,- was betaald. Helaas werd hij de volgende morgen dood in zijn bed gevonden. Zijn bedroefde erfgenamen vroegen de f 1.200,- terug, omdat vader niets aan zijn verblijf had gehad, maar de regenten weigerden het geld terug te geven. Pas na langdurig beraad besloten ze dat, in verband met de behoeftige omstandigheden van sommige erfgenamen, een gift van f 300,- gegeven zou worden. De erfgenamen ‘deswegens hunne dank betuigende’, konden het bedrag komen ophalen. Het Willem Vroesenhuis heeft als huis voor bejaarde mannen bestaan tot 1977. Nu is het verbouwd en zijn er 18 huurwoningen in gekomen.Het Swanenburghshofje werd in 1692 gesticht uit het nagelaten vermogen van Elisabeth Nathans Bars, weduwe van houthandelaar Swanenburgh. De tien kleine huisjes worden tegenwoordig door de Stichting Christelijke Hulpverlening gebruikt als tijdelijke opvang. Helaas is dit hofje niet toegankelijk voor bezichtiging.Huize Groeneweg. Het classicistische poortje in deze gevel aan de Groeneweg dateert uit de tijd dat het gebouw dienst deed als Latijnse School. Meer dan anderhalve eeuw lang bestudeerden welgestelde kinderen hier de werken van Homerus, Cicero en Erasmus.
De toepasselijke spreuk boven de deur wordt toegeschreven aan Jacobus Tollius (rector van 1665-1672). In vertaling staat er: ‘Om tot een steun eens te zijn, tot een sieraad en vreugd in het leven, vormen het Grieks en Latijn hier het ruwe gemoed.’De Jeruzalemkapel. Een informatief bordje ontbreekt, vandaar de tekst uit de stadswandeling.
De Goudse priester Gijsbert Raet maakte eind 15e eeuw een pelgrimstocht naar Jeruzalem. Teruggekomen van die pelgrimage, liet hij omstreeks 1504 deze twaalfzijdige kapel bouwen. Er zijn meer Jeruzalemkapellen in Nederland gebouwd, o.a. in Haarlem, Delft en Amsterdam, maar de kapel in Gouda is de best bewaarde in heel Nederland!
Jeruzalemkapellen hadden doorgaans acht of twaalf zijden om de ronde vorm van de Heilige Grafkerk het beste te benaderen. Door op weg te gaan naar Jeruzalem, Rome of Santiago de Compostela hoopten pelgrims dat hun zonden zouden worden vergeven.
Gijsbert Raet werd na zijn dood begraven in zijn eigen kapel. De kapel werd overgedragen aan de broeders van het naastgelegen collatiehuis, die hadden toegezegd dat zij het altaar in de kapel zouden onderhouden en er wekelijks twaalf missen zouden opdragen.
Na de reformatie werd de kapel een vergaderruimte voor de aalmoezeniers van de Gereformeerde kerk. Die aalmoezeniers waren belast met de armenzorg in Gouda.
Tijdens de restauratie van de Jeruzalemkapel in de periode 2004-2007 werden de vermoedelijke resten van het skelet van Raet teruggevonden. Na de restauratie zijn deze in de kapel herbegraven. Tegenwoordig is het gebouw in gebruik als cultureel centrum.Het Joods poortje. Ter aanvulling op het informatieve bordje de tekst uit de stadswandeling.
In de Jeruzalemstraat, ter hoogte van het Raoul Wallenbergplantsoen, ligt het Joodse Poortje. In Gouda kregen de Joden pas in 1796 gelijke rechten als andere Nederlanders. Tot die tijd was er slechts een kleine groep Joden in Gouda, zonder eigen synagoge en begraafplaats. Na 1796 groeide het aantal Joden snel tot ongeveer 500 in 1900, waarna het aantal weer afnam.
Dit poortje vormde de toegang tot de Joodse begraafplaats die in 1815 net buiten de stadspoort in gebruik werd genomen. Van de in WO II weggevoerde Joodse Gouwenaren kwamen er 386 (ik denk dat de VVV de getallen even moet oplijnen) niet terug (van de ongeveer 500 joden).
In 1960 werd, als gedenkteken, de klagende figuur in het bovengedeelte van het poortje aangebracht en de schrijnende tekst geplaatst uit de Klaagliederen van Jeremia (‘Gy allen die voorby gaat aanschouwt toch en ziet of er een smart is gelyk aan de smart die my getroffen heeft’). In 1976 werd de begraafplaats geruimd, wat erg ongebruikelijk is binnen de Joodse cultuur (vanwege de hoge waterstand). De doden werden herbegraven in Wageningen, de poort van de begraafplaats kreeg een plek op deze locatie aan de Jeruzalemstraat. Tijdens de stille tocht op Dodenherdenking op 4 mei wordt hier stilgestaan en een krans gelegd.Ok, we zijn rond, het is bij halfdrie. Overigens, mijn complimenten voor de samensteller van de stadswandeling. Op naar de parkeergarage. Onderweg zie ik dit tafereeltje. Is hier ooit een (stads)boerderij geweest?Zomaar een plaatje van de Zeugstraat.De kermis draait volop. Overigens, je bent toch niet wijs dat je je vrijwillig laat rondslingeren in zo’n hijskraan-achtige constructie? En daar moet je nog voor betalen ook! Wij genieten een ijsje aan de Markt.En nu echt naar de parkeergarage. Toch nog een informatief bordje van de voormalige Latijnse school.Als laatste de GPS-track.We rijden naar ons hotel in Haastrecht. Voor het beoogd bezoek aan het museum Paulina Bisdom van Vliet in Haastrecht (https://bisdomvanvliet.nl), schiet de tijd tekort. Wel bekijken we nog even het voormalig raadhuis in Haastrecht.
Het raadhuis deed tot 1985 dienst als onderkomen voor bestuur en ambtenaren van de zelfstandige gemeenten Haastrecht en Vlist. Na de herindeling werd het raadhuis gebruikt als bestuurlijk centrum van de gemeente Vlist. Burgemeester en wethouders en ambtenaren deden hun werk vanuit het kantoor in Stolwijk, maar het raadhuis van Haastrecht was de plaats waar de gemeenteraad bijeenkwam. In de met tongewelven gedekte achterste kelder bevonden zich de cachotten. Op het bordes voor het raadhuis staan twee leeuwen, die elk een wapenschild dragen. Op het ene schild stond het wapen van Holland. Later is hier het wapen van Zuid-Holland overheen geschilderd. Op het andere schild staat het wapen van Haastrecht. Momenteel is het raadhuis een trouwlocatie.We gaan weer om halfzes aan tafel. De tomatensoep gister is ons goed bekomen, die bestellen we opnieuw. Ook weer dezelfde Merlot.Orchideetje gaat voor de Gnocci met mozzarella, groene asperge en zongedroogde tomaatjes (geen foto), en ikzelf voor de Truffelrisotto met paddenstoelen. Bij de risotto ook nog frites, eigenlijk is dat dubbelop. Nou, dat alles smaakt ons prima.Voor een nagerecht hebben we geen plaats, we besluiten met thee.We gaan naar de kamer. Ai, vanmorgen vergeten om de troubles met de TV door te geven. Dat wordt dus de (van huis meegenomen) DAB radio.
Ook nog het boek ‘Tsjaikovskistraat 40’ van Pieter Waterdrinker uitgelezen.
De waarderingen op bol.com zijn matig, maar ik vond het een prachtig boek.
Maar ja, het scheelt dat ik Moskou heb bezocht en ook de nachttrein naar St. Petersburg heb genomen. Uiteraard ook St. Petersburg uitgebreid bekeken en ook het rondje langs de ‘Gouden Ring’ gemaakt. Om Rusland en de Russische mentaliteit te begrijpen is het een aanrader om ‘Oorlog en Vrede’ van Leo Tolstoj te lezen. Het is wel een dikke pil, dus trek er geruime tijd voor uit.