Najaars-arrangement ’t Heinenhoes (nov 2018)

Zondag 18 november 2018
Heinenhoes in Anderen – Herinneringscentrum Westerbork
Het ontbijt genieten we om half negen. Daarna pakken we – het weinige – in en rekenen af. Tot een volgende keer en bedankt!
Het is nog iets te vroeg om al naar Westerbork te rijden, daarom gaan we nog eens even kijken bij de hunebedden in Rolde. We zijn hier al een aantal malen geweest, maar het blijft toch een bijzondere plek. De hunebedden bevinden zich achter de begraafplaats van Rolde. Is dat toeval? In de verte staat de Jacobuskerk, zo te horen is er een kerkdienst aan de gang.Eerst de informatie. Er valt te lezen dat een hunebed een grafmonument is en met respect behandeld moet worden. Vandaar de foto’s uit het grijze verleden waarop toeristen bovenop de hunebed staan. Zo hoort het dus niet!Er zijn hier dus twee hunebedden aanwezig, hoewel eentje in deplorabele staat. Ziet u hoe ‘wit’ het is? Vannacht heeft het weer iets gevroren, maar vanmorgen heb ik een extra fleece aangetrokken. Nu kan ik er beter tegen dan gisteren.Ok, we rijden naar Westerbork (let op: niet naar het dorp Westerbork rijden, maar naar het Herinneringscentrum!). De laatste keer dat ik hier was dateert uit 2009. Ok, ik heb aan het eind van het Westerborkpad (2013) het kamp kort bezocht en een certificaat en speldje opgehaald.
Maar nu gaan we het Herinneringscentrum nog eens goed bekijken. Het loopt tegen elven en ze zijn net open. Het Herinneringscentrum bestaat sinds 1983 en is in 1999 uitgebreid. Helaas voor Orchideetje, de Museumjaarkaart is niet geldig, we moeten beiden €8,75 aftikken. Ook aan 65+ doen ze niet. Alleen Veteranen en Vrienden hebben gratis toegang. Ok, ik heb nog wat verbetertips en de uitvoering daarvan is niet gratis. Voor de ingang is deze plaquette aangebracht.Zoals bekend – zie mijn reisverslag oktober 2009 – is Kamp Westerbork in opdracht van de Nederlandse regering gebouwd in 1939 om gevluchte Duitse Joden op te vangen.
In eerste instantie zou het Kamp bij Elspeet worden gebouwd, maar Koningin Wilhelmina vond dit toch wel erg dicht in de buurt van Het Loo (12 kilometer!). NIMBY’s noemen we dat soort mensen tegenwoordig. Tien kilometer ten noorden van Westerbork was een geschikte plek beschikbaar. In oktober 1939 arriveerden de eerste vluchtelingen.
De Duitsers namen in 1940 Kamp Westerbork over en situeerden hier een doorgangskamp. Van hier werden 107.000 joden, maar ook zigeuners en verzetsstrijders afgevoerd naar voornamelijk Auschwitz en Sobibór. Slechts 5.000 van hen overleefden de oorlog. Het dagboek van Anne Frank is wereldberoemd en ook zij is via Kamp Westerbork afgevoerd. Zij is in februari 1945 in het concentratiekamp Bergen-Belsen gestorven aan uitputting/vlektyfus.
Na de oorlog is Kamp Westerbork enige jaren gebruikt om NSB’ers en collaborateurs gevangen te houden. In 1951 is Kamp Westerbork ingericht als woonoord voor KNIL militairen van Zuid-Molukse afkomst. Het heette toen ‘Schattenberg’. Toen in 1970 de laatste Molukkers vertrokken is Kamp Westerbork afgebroken.
Maar nu eerst het Herinneringscentrum. Stond deze fotowand er negen jaar geleden al?
Ik heb er geen herinnering aan. Sowieso onvoorstelbaar dat al deze mensen zijn afgevoerd en vergast.Tja, zo begon voor Nederland WO-II op vrijdag 10 mei 1940.De Duitsers hadden een eufemistische naam bedacht voor Westerbork. Durchgangslager dus.Hitler is door democratische verkiezingen aan de macht gekomen. Tja, als je leest hoe dat gegaan is, dan zat het er gewoon aan te komen. Kent u ‘Het Verboden Boek’ van Ewout Kieft? Het boek ‘Mein Kampf’ in de Nederlandse vertaling kunt u zo downloaden van internet. Sowieso is het een langdradig boek. Sterkte met het lezen! Maar… onlangs is de hedendaagse vertaling uitgekomen. Het boek heet: ‘Mijn Strijd’ en telt 856 pagina’s.
Ik moet het nog aanschaffen.
Sowieso zijn de Jodenvervolgingen al veel eerder begonnen dan in 1938. Dat begon al in de tijd van Mohammed (570 – 632), tijdens de Middeleeuwen, maar vooral voor en na
WO-I.
Westerbork is als Durchgangslager op 1 juli 1942 in gebruik genomen. Hm, onlangs is bekend geworden dat de NS vele miljoenen heeft ‘verdiend’ met het transport van Joden (vaak vanuit Amsterdam) naar Westerbork. De NS is voornemens om deze gelden aan de nabestaanden uit te keren (https://www.niw.nl/ns-gaat-schadevergoedingen-betalen-aan-shoa-slachtoffers/). Ok, leuk voor de nabestaanden, maar kan er ook wat geld naar het Herinneringscentrum? De informatieve glazen bordjes ogen wel sjiek, maar zijn slecht leesbaar en heel slecht te fotograferen.Dan valt er zo’n brief op de mat. Begin maar vast met inpakken.Lang is er gezocht wie dat meisje was met haar hoofddoekje. Pas in 1994 werd door de journalist Aad Wagenaar ontdekt dat het geen Joods meisje betrof, maar een Nederlands Sinti (zigeuner) meisje. Zij is op 10-jarige leeftijd vergast in Auschwitz.Van zo’n brief lusten de honden toch geen brood!De film – die hier ook draait – gemaakt in kamp Westerbork geeft een geïdealiseerd beeld van het kampleven.Heeft de NS deze transporten ook in rekening gebracht? Dat moet wel bijna, want met enkeltjes Amsterdam – Hooghalen haal je geen vele miljoenen op.Het is eigenlijk onvoorstelbaar dat Hitler kans heeft gezien het bestaan van de vernietigingskampen onder de pet te houden.Regelmatig rijst de vraag waarom de geallieerden de infra van de vernietigingskampen niet hebben gebombardeerd. Tja, vanuit Groot-Brittannië lagen Sobibór en Auschwitz te ver weg voor de bommenwerpers. Sowieso wordt dagelijks de afweging gemaakt welke doelen in aanmerking komen om gebombardeerd te worden. Alles tegelijk kan nu eenmaal niet, daarvoor ontbreken de middelen. Bovendien, het afwerpen van bommen ging ‘op het oog’, het risico dat een barak vol mensen kon worden ‘meegenomen’ was veel te groot.
Niet de Engelsen of de Amerikanen hebben Nederland bevrijd, het waren de Canadezen.Na het vertrek van de Joden werd Kamp Westerbork voor van alles en nog wat gebruikt.In het Herinneringscentrum staat dit deel van een voormalige barak. Ik neem aan dat het origineel is.Het lijkt erop dat ernaartoe is gewerkt om alle sporen van deze inktzwarte bladzijde uit onze geschiedenis totaal uit te wissen. De Nederlanders hadden mogelijk meer kunnen doen om de Joden te redden.
Westerbork is dus een interneringskamp, een militair kamp, een repatriëring-kamp en een woonoord (voor Molukkers) geweest.Toch nog een aantal Joden hebben in onderduik overleefd. Hulde voor de Nederlanders die hiervoor hun leven hebben gewaagd.Rond halfeen hebben we het gezien en nuttigen de KMA/lunch in het restaurant alhier.
Daarna stappen we in de bus die voor het gebouw staat en rijden in een minuut of tien naar het voormalig Kamp Westerbork.
’t Is mooi dit informatiepaneel, maar bijna onleesbaar.Deze woning staat net buiten de afrastering en was het onderkomen van de SS-kampcommandant Albert Konrad Gemmeker. ’t Is mooi geworden, maar de glazen overkapping (sinds februari 2015) heeft dan ook €1,6 miljoen gekost. Eerst de naoorlogse geschiedenis van het huis.Van najaar 1949 – 2007 is het huis particulier bewoond geweest, om te beginnen door kolonel Speck O’Breen, die eind jaren veertig terugkeerde uit Nederlands-Indië. Hij werd territoriaal commandant voor het Noorden des lands en hij zocht woonruimte. Net in die periode was Kamp Westerbork in handen van het ministerie van Oorlog. De woning van de voormalige commandant van Westerbork, Albert Konrad Gemmeker, stond leeg en kolonel Speck O’Breen mocht erin. Dochter Hannie van der Speck O’Breen woonde het langst in de voormalige commandantswoning. In 2007 overleed zij, zo’n veertig jaar nadat haar vader en moeder waren gestorven. Staatsbosbeheer – eigenaar van het pand – heeft het rijksmonument in 2010 overgedragen aan het Herinneringscentrum.
In november 2009 stond ik hier ook. Tussen de struiken door zag ik het huis. Ik had geen idee! U ziet dat de deur en vele ramen openstaan. Ik twijfelde, ik had graag een kijkje dichterbij (binnen?) willen nemen. Maar de tijd drong, ik ben niet wezen kijken. Achteraf jammer, maar betreden van het huis zou niet zonder (instortings)gevaar zijn geweest.
Toen al hoopte ik dat het huis gerenoveerd en behouden zou blijven. Dat is dus uitgekomen!Er staat hier een aantal informatieborden. Bizar dat Gemmeker er met zo’n lichte straf (10 jaar) vanaf is gekomen. Maar al na 2 jaar kwam hij wegens goed gedrag vrij. Dat is bekend, hij was een echte gentleman!Op het kampterrein staat een wagon. Ik meen toch dat het Herinneringscentrum een stuk of vier, vijf authentieke wagons op de kop had getikt? Sowieso staat de wagon op rails.
En kan de NS voor een authentieke locomotief zorgen? Er zit geld genoeg in de ‘oorlogskas’!Zo te lezen staan er 11 radiotelescopen op het kampterrein. Vandaar dat je niet met de eigen auto maar met de (ontstoorde) bus van het Herinneringscentrum naar het kampterrein moet rijden. Volgens Wikipedia staan er 14 radiotelescopen, maar ik val niet dood op een paar meer of minder. Tja, die dingen staan al vanaf 1970 naar boven te loeren. Is er al iets ontdekt? Dat wordt wel tijd!Barak 56 is in deplorabele staat bewaard gebleven. Jammer is dat in ±2008 een barak, die als landbouwschuur in gebruik was in Veendam, in vlammen is opgegaan.Uiteraard is dit geen origineel hekwerk, maar het geeft wel goed de sinistere sfeer weer.Deze nagebouwde wachttoren laat zien dat het menens was.Tja, deze omhooggekrulde spoorstaven stellen het Nationaal Monument Westerbork voor en het is in 1970 onthult door koningin Juliana. Tja, ik vind het helemaal niets (op deze locatie).En wat moet ik nu met die muur verderop van Drentse zwerfkeien en dat nieuwerwetse stootblok? Ik maak er uit balorigheid geen foto van. Maar ja, dan kan ik het u niet laten zien, vandaar deze foto uit januari 2013.De plaquettes kunnen mijn goedkeuring wegdragen, daar is niets mis mee.Achter de muur bevindt zich het originele stootblok.Mijn voorstel: breek die muur af en laat de rails doorlopen tot aan dit originele stootblok. Plaats nét voor het originele stootblok de locomotief en een aantal wagons. Construeer aan één zijde een emplacement, bijvoorbeeld van overjarige bielzen en afgekeurde tegels. Laat de rails aan de andere kant doorlopen tot voorbij het Herinneringscentrum en plaats daar het Nationaal Monument (de omhooggekrulde spoorstaven). Daar symboliseren ze de weg naar het einde in Auschwitz en Sobibór.
We vergeten helemaal om naar het ‘Monument van de 102.000 Stenen’ te gaan. Daarom een foto uit oktober 2009. Dit monument herinnert aan de 102.000 mensen die werden weggevoerd en dit niet overleefden.We lopen weer terug en als laatste een afscheidsfoto van de woning van de SS-kampcommandant Albert Konrad Gemmeker.We stappen – na even wachten – weer in de bus die ons naar het Herinneringscentrum rijdt. Daar nuttigen we nog chocomel/koffie alvorens de thuisreis te aanvaarden.
Ons weekendje zit er weer op. Iedereen en in het bijzonder Dick en Sandra: bedankt!